Власта со пари и насилство ги контролира медиумите

Здружението на новинарите на Македонија изготви извештај за показателите за степенот на слободата на медиумите и безбедноста на новинарите во 2016 година. Извештајот е изработен користејќи квалитативни и квантитативни методи за собирање и анализирање на податоци.

Со жалење можеме да констатираме дека состојбата со слободата на медиумите минатата година се влошува во сите индикатори на истражувањето, како што е медиумско заканодавство и нејзина имплементација, вкупната професионална, економска и социјална состојба на новинарите како и нивната безбедност.

Од добиените податоци лесно може да се констатира дека владата ги користи сите инструменти на власта да ја ограничи слободата на говорот и да ги контролира медиумите.

Таа во однос на медиумите применува политика на стап и морков. Послушните медиуми ги наградува со јавни пари додека новинарите што ја критикуваат постојано ги напаѓа и ги изложува на разни притисоци.

И покрај формалниот мораториум за владини реклами од мај 2015 година, јавните институции по разни основи продолжуваат да трошат сериозни средства во медиумите.

Од собраните податоци се гледа дека министерствата и општините во Македонија лани имаат потрошено околу еден и пол милиони евра во печатените, онлине и регионалните и локалните медиуми.  Околу 400 илјади евра се потрошени во првата половина од минатата година, додека над еден милион евра биле планирани да се трошат во втората половина.

Средствата на министерствата и општините трошени во медиуми се повисоки затоа што четири министерства и 23 општини одбија да дадат податоци за средствата потрошени во медиумите во 2016 година. Исто така, од 80 општини, само 42 дале податоци за планираните средства за трошење во втората половина од 2016 година.

Околу 700 илјади евра, што е пола од вкупните средства, се потрошени од Министерството за информатичко општество и администрација, како субвенции за националните телевизии за потикнување на домашната играна и документарна програма. Во споредба со 2015, МИОА лани овој фонд го има зголемено за 200 илјади ерва, иако во програмската шема на националните телевизии сеуште преовладуваат турските серии и забавните српски емисии. Ако овие средства битно не влијаат на збогатување на програмската шема на националните телевизии, тогаш логички се поставува прашањето која е нивната вистинска намена.  Ние сме убедени дека власта не се грижи за домашната продукција, туку на купување наклонетост на медиумите.

Останатиот дел од средствата на министерствата и општините се потрошени за огласување и за претплата на весници. Најмногу средства од општините за таа намена имаат одвоено општините Битола и Гостивар, со околу 60 односно 50 илјади евра годишно. Загрижува фактот што некои општини трошат јавни пари на граѓаните за политичка пропаганда на градоначалникот или советот. Така општините Гевгелија, Делчево и Куманово имаат трошено десетици илјади евра за регионални телевизии за пренос на седниците на советот, за презентација на активностите на општината или за објавување на соопштенија. Од друга страна, има општини кои за една година исплатиле над 20 илјади евра на три регионални телевизии без да наведат за која намена. Таков е примерот со општина Штип.

Од министерствата најмногу средства за преплата на весници има трошено Министерството за внатрешни работи, кое во 2016 година за таа цел исплатило над 50 илјади евра.

Начинот на распределба и целта заради која се трошат парите во медиумите оставаат сомнеж дека министерствата и општините сакаат да ја купат наклонетоста на медиумите и да ги инструментализираат нив за политички интереси. Со тоа се поткопува нивната незавинсот и се загрозува правото на граѓаните од медиумите да добијат навремени и веродостојни информации.

Таму каде не функцинираат парите за да се воспостави контрола на медиумите, власта користи гола сила да ги замолчува новинарите. Според нашите податоци во последните четири години, нападнати се над 40 новинари, од кои околу пола од нападите се случиле во 2016 година. Имавме прогонувани новинари, еден осуден на затворска казна, а друг повеќе од една година е во притвор осомничен за незидржани обвинувања. Овој факт јасно сведочи за драматичната ескалација на насилството врз новинари.

Во Македонија постои јасна политика на неказнивост на насилството против новинарите. Убедливо најголем дел од инцидентите не се расветлени, а ниту еден насилник не е казнет.

Власта во 2016 година ја испушти можноста да направи сериозни реформи во медиумското законодавство и со тоа да ги елиминира главните забелешки на ЗНМ и на меѓународниот фактор за да ја обезбеди институционалната автономија на Македонската радио телевизија и независноста на медиумскиот регулатор. Место вистински реформи, партиите направија козметички измени на законите, кои суштински не ги подобрија состојбите во медиумите.  Ниедна постапка од Привремената комисија против медиуми за неизбалансирано известување за време на изборната кампања, не беше процесуирано од судските органи. Обвинителството и судовите не изградија ефикасен систем за казнување на говорот на омраза во медиумите.

Податоците од извештајот сведочат и за влошување на професионалната, економска и социјална положба на новинарите. Нивните плати се намалуваат, работните места се несигурни, а притисоците од уредниците, менаџерите и газдите на медиумите се зголемуваат.

Единствена светла точка во овој извештај е подобрување на судската пракса за тужбите за клевета и навреда против новинарите. Позитивно е дека бројот на тужбите се намалува, а судиите, со одредени исклучоци, почнуваат сериозно да ја применуваат праксата на Европскиот суд за човекови права од Стразбург. За разлика од 2012 година, кога имаше над 320 тужби за клевета против новинари, лани тој број беше под 50.

Се надеваме дека новата влада ќе покаже вистинска политичка волја да ги спроведе реформите во медиумите согласно барањата на Европската унија и новинарската заедница.

Првиот предизвик на новата власт ќе биде да се запираат нападите против новинари преку воспоставување на систем за ефикасно откривање и казнување на насилниците. Освен тоа, владата мора да прекине со јавни пари да го нарушува медиумскиот пазар со цел да ги корумпира и контролира медиумите. Институционалната автономија на Македонската радио телевизија и независноста на медиумскиот регулатор мора да се обезбедат.

Целосниот извештај како и краткото резиме се достапни на следните линкови:

• Извештај-Показатели-за-степенот-на-слобода-на-медиумите-и-безбедноста-на-новинарите-МК декември 2016
• Резиме-Показатели-за-степенот-на-слобода-на-медиумите-и-безбедноста-на-новинарите-МК декември 2016

13 април 2017 година, Скопје